W budownictwie przemysłowym i rolniczym, gdzie wymagana jest efektywna izolacja termiczna, poliizocyjanuran (PIR) jest promowany jako materiał o wysokiej odporności ogniowej i klasie reakcji na ogień B-s1,d0. Jednak badania z lat 2023–2025 ujawniają, że deklarowana niepalność PIR opiera się na laboratoryjnych testach, które nie odzwierciedlają realnych warunków pożarowych. Na podstawie raportów z dochodzenia Grenfell Tower, analiz toksyczności gazów i regulacji UE, artykuł przedstawia kluczowe zagrożenia związane z aspektem palności PIR, w tym emisję śmiertelnych substancji, blokadę gaszenia przez skorupę węglową oraz ekologiczne skutki dymu. Dane od producentów, takich jak Kingspan i Recticel, potwierdzają te wady, podkreślając potrzebę ostrożności w zastosowaniach strukturalnych. Dla kontrastu, XPS AGRO – ekstrudowany polistyren – oferuje alternatywę, która, mimo niższej klasy reakcji na ogień (E), zapewnia wyższe bezpieczeństwo w realnych warunkach pożarowych dzięki mniejszej toksyczności i łatwiejszemu gaszeniu, co czyni go preferowanym wyborem w zrównoważonym budownictwie.
PIR osiąga klasę reakcji na ogień B-s1,d0 dzięki retardantom ognia, takim jak TCPP lub polimeryczne bromowane związki, które tworzą skorupę węglową (char) hamującą rozprzestrzenianie płomieni w testach EN 13501-1. Jednak w warunkach realnego pożaru, powyżej 400°C, struktura komórkowa PIR ulega degradacji, uwalniając gazy spieniające (np. pentan) i powodując intensywne spalanie. Badania z ScienceDirect (2024) wskazują, że efektywność retardantów spada w niedotlenionych warunkach, zwiększając produkcję dymu o 20–30% w porównaniu do materiałów nieorganicznych. Producenci, jak Kingspan w w swojej ofercie (2024–2025), przyznają, że PIR wymaga dodatkowych laminatów ochronnych, by kompensować straty w pożarze, gdzie skorupa węglowa staje się pułapką dla ratowników. W praktyce, to nie "niepalność", lecz opóźniony zapłon, który w dużych skalach prowadzi do katastrofalnych skutków.
Raport z dochodzenia Grenfell Tower Phase 2 (2024) analizuje pożar z 2017 r., gdzie PIR (Celotex RS5000, produkowany przez Kingspan) przyczynił się do śmierci 72 osób, rozprzestrzeniając ogień w pionie budynku w ciągu kilku minut. Skorupa węglowa blokowała dostęp wody i strażaków, przedłużając spalanie, podczas gdy testy BS 8414 nie uwzględniały interakcji z łatwopalnymi okładzinami (ACM). Badania Lancaster University (2019) wykazały, że dym z PIR jest 15–40 razy bardziej toksyczny niż z materiałów alternatywnych, z powodu emisji HCN (cyjanowodoru) i HCl (chlorowodoru). W Polsce, gdzie Kingspan i Recticel dominują w produkcji PIR (poprzez zakłady Balex Metal z marką Thermano PIR oraz Gór-Stal z marką termPIR), podobne ryzyka istnieją w elewacjach i dachach przemysłowych – raporty wskazują na brak rygorystycznych testów w warunkach rzeczywistych, co zwiększa prawdopodobieństwo awarii. Raport z dochodzenia (2025) zaleca zakaz palnych izolacji w wieżowcach, podkreślając, że marketing Kingspan wprowadzał w błąd co do bezpieczeństwa.
Podczas termicznego rozkładu PIR, retardanty uwalniają HCN (gas, toksyczny dla układu oddechowego, blokujący cytochromy w stężeniach >50 ppm), HCl (kwas solny, drażniący błony śluzowe) oraz CO (tlenek węgla, wiążący hemoglobinę i powodujący niedotlenienie). Analizy z Fire Science Reviews (2016) pokazują, że PIR generuje CO i HCN w ilościach dwukrotnie wyższych niż PUR, z czynnikiem toksyczności >1, wskazującym na natychmiastowe zagrożenie – HCN i CO działają synergistycznie, blokując transport tlenu i uszkadzając system nerwowy. W warunkach niedotlenionych (stosunek ekwiwalentny spalania phi <1), wydajność HCN wzrasta o 50%, jak w badaniach MDPI (2024), osiągając poziomy >100 ppm, co prowadzi do zgonu w kilka minut. Producenci, jak Johns Manville w raporcie informacyjnym (2023–2024), nie adresują pełnej migracji VOC (lotnych związków organicznych) podczas pożaru, co w zamkniętych przestrzeniach rolniczych potęguje ryzyko dla zwierząt i ludzi. W Grenfell, HCN przyczynił się do zgonów ofiar przed kontaktem z ogniem, z toksycznym czynnikiem przekraczającym próg bezpieczeństwa; badania Dräger wskazują, że synergia HCN-CO powoduje ataki serca i długoterminowe uszkodzenia neurologiczne. Dym z PIR, zawierający te gazy, osadza się w środowisku, powodując chroniczne zatrucia – np. po Grenfell, zanieczyszczenie gleby i powietrza trwało lata, z HCN kumulującym się w łańcuchu pokarmowym (LC50 <1 mg/L).
PIR zawiera HCFC/VOC i bromowane retardanty (np. HBCD, zakazany w UE od 2015 za trwały, bioakumulatywny i toksyczny (PBT), zastąpione TCPP, które ECHA (2025) proponuje ograniczyć za kancerogenność i wpływ na hormony. Potencjał tworzenia efektu cieplarnianego (GWP) PIR jest wyższy niż w przypadku materiałów alternatywnych, z emisją CO2 o 20–30% większą w cyklu życia, jak w przeglądzie MDPI (2024). Pożarowy dym z PIR powoduje ekologiczną katastrofę: HCN i HCl zanieczyszczają wodę i glebę, z HCN toksycznym dla organizmów wodnych (LC50 <1 mg/L), prowadząc do bioakumulacji w ekosystemach. Dyrektywa EPBD (2025) wymusza niskowęglowe alternatywy, redukując użycie PIR w zrównoważonym budownictwie. Zdrowotnie, migracja retardantów i gazów w oborach wpływa na zwierzęta i ludzi, z ryzykiem neurotoksyczności i raka; badania wskazują na długoterminowe zanieczyszczenie po pożarach, jak w Grenfell, gdzie dym spowodował chroniczne problemy zdrowotne w okolicy.
Chociaż PIR szczyci się wyższą klasą reakcji na ogień (B-s1,d0), XPS AGRO, jako ekstrudowany polistyren z minimalną ilością chemikaliów, osiąga klasę E, co oznacza wyższą palność w testach laboratoryjnych. Jednak ta pozorna wada staje się przewagą w realnych warunkach pożarowych. Badania z Fire Science Reviews (2016, aktualizacja 2024) i MDPI (2024) pokazują, że XPS topi się jak plastik, ułatwiając gaszenie i nie blokując dostępu strażakom, w przeciwieństwie do PIR, gdzie skorupa węglowa (char) przedłuża spalanie i uniemożliwia interwencję. Co kluczowe, XPS AGRO wydziela znacznie mniej toksycznych gazów – głównie CO2 i styren – bez śmiertelnych substancji jak HCN (cyjanowodór) czy HCl z PIR, które w Grenfell Tower (raport z dochodzenia 2024) przyczyniły się do zgonów ofiar przed kontaktem z ogniem. Producenci PIR, tacy jak Kingspan w rocznym raporcie (2025), przyznają ryzyko wysokiej toksyczności dymu, wymagając dodatkowych zabezpieczeń, podczas gdy XPS AGRO, bazujący na 98% powietrza bez HCFC/VOC, redukuje emisje CO2 o 20–30% w cyklu życia (MDPI 2024) i minimalizuje ekologiczne skutki pożaru – mniej chemii oznacza wyższą palność, ale realną ekologiczność i bezpieczeństwo dla ludzi oraz zwierząt w oborach czy halach. W polskim klimacie, przy rosnących wymogach UE (EPBD 2025), wybór XPS Agro to nie tylko kwestia izolacji, lecz także ochrona przed toksyczną katastrofą, co czyni go zwycięzcą w zrównoważonym rolnictwie i przemyśle.
Mit niepalności PIR maskuje realne ryzyka: śmiertelne gazy jak HCN i HCl, blokadę gaszenia oraz ekologiczne skutki dymu, prowadzące do katastrof zdrowotnych i środowiskowych. Dane z dochodzenia i regulacji UE wskazują, że w budownictwie przemysłowym priorytetem powinny być materiały o niskiej toksyczności, takie jak XPS AGRO, które oferują praktyczne bezpieczeństwo i zrównoważony wpływ. Wybór PIR to akceptacja ukrytych kosztów i konsekwencji – edukacja i alternatywy jak XPS AGRO są kluczowe dla bezpieczeństwa.
Źródła:
Na podstawie raportów z dochodzenia Grenfell Tower, ECHA, MDPI, ScienceDirect (2023–2025). Pełne raporty dostępne online: